IV.
ANADOLU'DA YASAYAN ÇÖMLEKÇİLİGE GENEL BAKIŞ

[geri] [içindekiler] [ileri]


1. TEZGÂH TÜRLERİ

 

Anadolu'da yaşayan çömlekçilikte biçimlendirme yöntemleri ve bu yöntemlerle ilgili tezgâhları yedi ayrı türde izleyebiliriz.
 
tezgah türü 1

1.

Bu tezgâhta kil, düz bir tahta altlığın üzerinde elle bant usulü biçimlendirilir.

Kullanıldığı yerler:
Akpulat ve Ardıçlı köyleri (Gümüşhane, Şiran ilçesi); Alişar köyü (Ordu, Mesudiye ilçesi); Aliköse köyü (Kars, Tuzluca ilçesi); Dölek köyü (Gümüşhane, Kale bucağı); Hıdırdudu köyü (Ağrı, Merkez); Karabörk köyü (Giresun, Alucra ilçesi); Koşapınar köyü (Erzurum, Aşkale ilçesi); Sırın köyü (Urfa, merkez); Yiğitbaşı köyü (Erzurum, Işpir ilçesi); Zıramba köyü (Gaziantep, Oğuzeli ilçesi).
 

tezgah türü 2

2.

Bu tezgâhta kil, kilden yapılmış, altı sivri, döndürebilir bir tabağın içine oturtulmuş, gene kilden yapılmış bir altlığın üzerinde, elle bant usulü biçimlendirilir.

Kullanıldığı yerler:
Burgudere köyü (Elazığ, Palu ilçesi); Gökeyüp köyü (Manisa, Salihli ilçesi, Karataş bucağı); Gökçeayva ve Sorkun köyleri (Eskişehir, Mahaliççık ilçesi); Uslu köyü (Elazığ, Sivrice ilçesi).
 

tezgah türü 3

3.

Bu tezgâhta kil, milli ama henüz yataksız, elle döndürülebilen, tahtadan yapılmış bir çarkla gene tahtadan yapılmış bir altlığın üzerinde elle, bant usulü biçimlendirilir.

Kullanıldığı yerler:
Demiryurt köyü (Sivas, Zara ilçesi) Küçüksu köyü (Kastamonu, merkez)
 

tezgah türü 4

4.

Bu tezgâhta kil, milli ama henüz yataksız, hem el hem ayakla döndürülebilen, tahtadan yapılmış bir çarkla, kilden yapılmış bir altlığın üzerinde elle, bant usulü biçimlendirilir.

Kullanıldığı yerler:
Günkırı (eski adıyla Kotni) köyü (Bitlis, Çukur bucağı); Kavakbaşı (eski adıyla Huyut) köyü (Bitlis, Mutki ilçesi)
 

tezgah türü 5

5.

Bu tezgâhta kil, el ya da ayakla döndürülebilen kısa milli, yataklı bir çarkin üzerinde merkezkaç kuvveti yardımıyla elle çekilerek biçimlendirilir.

Kullanıldığı yerler:
Avanos ilçesi (Nevşehir); Kızılhisar bucağı (Denizli, Acıpayam ilçesi); Kayapa köyü* (Balıkesir, İvrindi ilçesi)
 

tezgah türü 6

6.

Bu tezgâhta kil, ayakla döndürülebilen uzun milli, yataklı bir çark üzerinde merkezkaç kuvveti yardımıyla elle çekilerek biçimlendirilir.

Kullanıldığı yerler:
Adana; Akçaova köyü (Aydın, Çine ilçesi); Akköy köyü (Çanakkale, Ezine ilçesi); Bardakçı köyü (Van, merkez); Beti köyü (Mardin, Midyat ilçesi); Bodrum ilçesi (Muğla); Borçka* ilçesi (Artvin); Çanakkale; Çağış köyü (Bolu, Gerede ilçesi); Çanaklı köyü (Burdur, Ağlasun bucağı); Çivril ilçesi (Denizli); Diyarbakır; Doğanbey ilçesi* (Konya); Doğanhisar ilçesi (Konya); Edirne; Gaziantep; Gölbaşı ilçesi (Ankara); İsparta; İstanbul; Iğdır*; Karadirek bucağı (Afyon, Sandıklı ilçesi); Kırklareli*; Kınık köyü (Bilecik, Pazaryeri ilçesi); Mersin; Mustafakemalpaşa ilçesi (Bursa); Peri ilçesi (Elazığ); Subaşı köyü, Samandağı ilçesi (Antakya); Şebinkarahisar ilçesi (Giresun); Sivas; Sivaslı ilçesi (Uşak); Urganlı köyü (Manisa, Turgutlu ilçesi); Tarsus ilçesi (İçel); Sille ilçesi (Konya); Simav ilçesi (Kütahya); Kütahya Çinicileri.
 

tezgah türü 7

7.

Bu tezgâhta kil, uzun milli, yataklı bir çarkta, elle, merkezkaç kuvvet yardımıyla çekilerek biçimlendirilir; ancak çarkın döndürülmesinde mile bağlanmış dişli kolunu çeviren ikinci bir insan gücünden yararlanılır.

Kullanıldığı yerler:
Çorum; Merzifon ve Osmancık ilçeleri (Çorum); Şereflikoçhisar ilçesi (Ankara); Tokat. Şimdilik pek az yerde de olsa artık insan gücünün yerini elektrik motoru almaktadır. Kullanıldığı yerler: Malatya; Menemen ilçesi (İzmir); Ünye ilçesi (Ordu).
 


(*) İşaretli yerler, benim gidip yerinde inceleme yapamadığım ama bu el sanatının orada var olduğunu bildiğim yerlerdir.

[geri] [içindekiler] [ileri]


Not:
Bu araştırma Güngör Güner tarafindan 1972-77 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. O nedenle sayısal ve diğer veriler, o günün koşullarını yansıtmaktadır.