V.6.6. Tezgah türü

AKKÖY (Çanakkale)

[geri] [içindekiler] [ileri]


Akköy haritası
Altıncı tür tezgâhla çalışan Çanakkale'nin Ezine İlçesine bağlı Akköy, tüm Anadolu'da belki de dünyada gelişmiş torna tezgâhının, başka deyişle, mili, yatağı ve bilyası olan çarkın, köye girmesine karşın uğraşın kadınlara özgü bir uğraş olarak kaldığı tek köydür. Burada ev-atölyeler geçerliliğini sürdürmekte ve 30 kadar aile bu işle geçinmektedir.

Bu sanatın 300-400 yıldan beri yapıldığı ve Çanakkale'ye buradan gittiği iddia ediliyorsa da, uğraşın kadınlara özgü bir uğraş olarak kalması burada daha önce bir ilkel çömlekçiliğin bulunduğu kanısını uyandırıyor. Gelişmiş çömlekçi çarkının ne zaman ve nasıl köye girdiği ayrı bir araştırma konusu olabilir. Büyük bir olasılıkla Çanakkale'ye olan yakınlığı gelişmiş çömlekçi çarkının bu köye girmesine neden olmuştur.

Akköy'de kadınlar büyük bir ustalıkla, şiir güzelliğinde torna çekmektedirler. Evin erkeği de hazırlayıp yoğurduğu kili karısının eline vermek, onun çektiği parçalan taşıyıp atölyenin uygun bir yerine yerleştirmek görevini üstlenmiştir. Kullanılan kil, köyün çok yakınındaki topraklıktan derin çukurlar açılarak çıkarılır, yayılarak kurutulur, ezilir, elenir ve her evin bahçesinde bulunan havuzlardaki suya atılarak çözdürülür. Fazla su, havuzlarda bulunan kapaklı deliklerden akıtılır; kalan çamur güneşte yeterince kendini çektikten sonra elle yoğurulup çarkta kullanılacak büyüklükte ve künde adı verilen parçalara ayrılır. Akköy'de daha çok küp ve testi üretilmektedir.

Boyları 50, 75, 100 cm. arasında değişen küpler genellikle aşağıdaki çizimlerde izleneceği gibi biçimlendirilmektedir: Yapılan küplerin içleri, ikinci bir pişirimle boraks ve beyaz kilden oluşan bir sırla sırlanmaktadır. Pişirimden önce testilerin üzerine kırmızı ve beyaz astara batırılmış parmaklarla çok güzel süslemeler yapılır. Akköy'de 30 ailenin bu işle uğraşmasına karşın köydeki ocak (fırın) sayısı ondördü geçmez; bu fırınlar sahiplerine ücret ödenerek kullanılır. Pişirim, odun ateşiyle 10-12 saatte gerçekleştirilir.

küp Buradan eklendikten sonra boyun kısmı oluşturulmaktadır.
tarak Ceviz ağacından yapılmış tarak adı verilen çeki tahtası
testi

109 Bir Akköy testisi ve Ömer Hayyam'dan testi üzerine bir dörtlük:

"Bu desti, vaktiyle benim gibi inler bir âşık imiş,
Bir güzelin başındaki saç örgüsüne bağlı imiş!
Onun gerdanında gördüğün şu kulp,
Bir vakitler bir yârin boynuna atılmış bir kol imiş."

güdür kısmını Güdür ve seltir kısmının eklenişi

110 Akköy'de kırk yıldır bu işle uğraştığını söyleyen Hatice Kara; küpün seltir kısmını çekmiş güdür kısmını çekiyor.

111 Güdür ve seltir kısmının eklenişi

112 Küpün bitirilişi

küpün bitirilişi
künde hazırlayan

113 Akköy'de karısına künde hazırlayan bir erkek.

çamur çöktürme

114 Çamur çöktürme havuzu ve fırının görünümü

115 Akköy'de kil çıkarılan çukurdan bir görünüm.

çukur

[geri] [içindekiler] [ileri]


Not:
Bu araştırma Güngör Güner tarafindan 1972-77 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. O nedenle sayısal ve diğer veriler, o günün koşullarını yansıtmaktadır.