IV.
ANADOLU'DA YASAYAN ÇÖMLEKÇİLİGE GENEL BAKIŞ

3. ASTAR VE SIRLAMA TÜRLERİ

[geri] [içindekiler] [ileri]


Anadolu'da yaşayan çömlekçiliği astar ve sırlama açısından dört ayrı türde izleyebiliriz.

1. Genellikle astarlanarak, tek pişirimde sırsız yapılan işler.

Uygulandığı yerler:
Aliköse köyü (Kars, Tuzluca ilçesi); Beti Köyü (Mardin, Midyat ilçesi); Burgudere köyü (Elazığ, Palu ilçesi); Çanakçılar köyü (Van, merkez); Demiryurt köyü (Sivas, Zara ilçesi); Dölek köyü (Gümüşhane, Kale bucağı); Gökçeayva ve Sorkun köyleri (Eskişehir, Mihalıççık ilçesi); Gökeyüp köyü (Manisa, Salihli ilçesi, Karataş bucağı); Günkırı köyü (Bitlis, Çukur bucağı); Hıdırdudu Köyü (Ağrı, merkez); Kavakbaşı köyü (Bitlis, Mutki ilçesi), Karabörk köyü (Giresun, Alucra ilçesi); Kızılhisar bucağı (Denizli, Acıpayam ilçesi); Küçüksu köyü (Kastamonu, merkez); Uslu köyü (Elazığ, Sivrice ilçesi); Sırın köyü (Urfa, merkez); Zıramba köyü (Gaziantep, Oğuzeli ilçesi).

2. Yapılan işlerin, bir kez pişirildikten sonra içten ya da dıştan katran, reçine ya da sütle astarlanmasıyla oluşan bir tür sırlama.

Uygulandığı yerler:
Akpulat ve Ardıçlı köyleri (Gümüşhane, Şiran ilçesi); Avanos ilçesi (Nevşehir); Dölek köyü (Gümüşhane, Kale bucağı); Karadirek bucağı (Afyon, Sandıklı ilçesi); Koşapınar köyü (Erzurum, Aşkala ilçesi); Merzifon ve Osmancık ilçeleri (Çorum); Simav ilçesi (Kütahya); Urganlı bucağı (Manisa, Turgutlu ilçesi); Tokat; Alişar köyü (Ordu, Mesudiye ilçesi)

3. İlk pişirimden sonra, sırlanan ve ikinci kez pişirilen sırlı işler.

Uygulandığı yerler:
Adana; Akköy köyü (Çanakkale, Ezine ilçesi); Akçaova köyü (Aydın, Çine ilçesi); Bodrum ilçesi (Muğla); Edirne*, Gaziantep; Kırklareli*; Kocaeli*; Isparta; Menemen ilçesi (İzmir); Merzifon ve Osmancık ilçeleri (Çorum); Sille ilçesi (Konya ); Ünye ilçesi (Ordu).

4. Biçimlendirildikten sonra deri sertliğindeyken astarlar dekorlanarak pişirilen, sırlandıktan sonra ikinci kez pişirilen sırlı işler.

Uygulandığı yerler:
Çanakkale; Kınık köyü (Bilecik, Pazaryeri ilçesi); Mustafakemalpaşa ilçesi (Bursa); Malatya

Böylece, Anadolu'da ilkel çömlekçilik ve gelişmiş çömlekçilik olmak üzere iki ayrı çömlekçilik türünü bulunduğunu söyleyebiliriz:

İlkel çömlekçilik
Bu tür çömlekçilik, çarksız döndürülebilen altlıklar üzerinde ya da çark olsa bile mili henüz yataksız olduğundan gene altlıklar üzerinde kilin elle biçimlendirilmesiyle yapılan işlerin, fırın kullanılmaksızın açık havada ya da tandırda tek pişirimle gerçekleştirilmesidir.

Gelişmiş çömlekçilik
Bu tür çömlekçilik, kilin artık milli ve yataklı çarklarda merkez kaç kuvveti yardımıyla elle çekilerek biçimlendirilmesinden sonra dördüncü tipteki çömlekçi fırınlarında sırlı ya da sırsız pişirilmesiyle gerçekleştirilir.


(*) Tandır: İçinde tezekten ateş yakılmak üzere et kalınlığı 5-6 cm. kilden yapılmış, yukarıya doğru hafifçe konikleşen, silindir biçiminde, toprağa gömülü bir tür ocaktır. Daha çok doğu Anadolu yörelerinde görülür.

[geri] [içindekiler] [ileri]


Not:
Bu araştırma Güngör Güner tarafindan 1972-77 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. O nedenle sayısal ve diğer veriler, o günün koşullarını yansıtmaktadır.